KUKA NEDİR ?
Tesbihlerin Gözde Malzemesi Olan Kukayı Yakından İnceleyelim…
Kuka tesbihlerin yapıldığı malzemeyi ; en kısa şekliye açıklarsak palmiye ağacının cevizidir diyebiliriz. Meksika , Orta Amerika , Güney Amerika ve Karayipler’de yetişir. İnsanoğlunun kullanımı açısından bu ağaçların uzun bir tarihi vardır. Palmiye yağı ve liflerinin kullanılması ekonomik açıdan en önemli kullanım alanlarını oluşturur . Oldukça geniş ağaçlardır boyları 30 metreye kadar ulaşabilir. İlk olarak 1816 yılında Alman botanikçi Carl Sigismund tarafından tanımlanmıştır. M.Ö 9000 senesine ait karbonlamış palmiye cevizleri Kolombiya’daki arkeolojik kazılar sırasında ortaya çıkarılmıştır. Lifleri Fırça vb. eşyaların yapımında , kompozit malzeme yapımında (fiber ve epoxy ile karıştırılarak) , yağı gıda sektöründe , yaprakları ve kökü ilaç sektöründe , yaprakları gene yöresel evlerde çatı yapımında kullanılmaktadır. Sadece Brezilya’da 300.000 çiftçiyi destekleyecek , 30 ila 40 milyon $’lık bir ekonomi oluşturmaktadır. Yeni dünya’daki ilk ekonomik girişimlerden biridir. İddiaya göre fırça , halat vb. ürünlerin yapımında kullanmak üzere 1840 yılında ilk olarak Mr.Bass adlı bir tüccar tarafından Liverpool şehrine , Avrupa’ya götürülmüştür.
Kuka’nın iç kısmı hayvanlar tarafından yenilmektedir. Kabuk kısmı oldukça sert ve dayanıklıdır. Hayvanların dağıtması sayesinde tohumlarıda geniş alanlara ekilmiş olur. Resimlerde 4 kg’luk bir maymunun kuka cevizini kırmak için 3,5 kg’luk birtaşı nasıl kullandığını görebilirsiniz.
Kuka Osmanlı döneminin en gözde malzemelerinden birisidir. Kuka , kehribar , balık dişi ve ağaç türleri Osmanlı döneminde en gözde tesbih malzemeleri arasındadır. O dönemde Yeni Dünya’dan bu tarz malzemeler getirmek oldukça zordu. Bu sebeple Kuka fiyatları kehribar fiyatlarını geçmiştir. Rivayet olunurki ; Baba öldüğünde oğluna bir kuka tesbih miras bırakır. Oğlu bu tesbihle bütün cenaze masraflarını karşılardı.
Osmanlı Devleti döneminde en çok kullanılan tesbih türleri söz konusu olduğunda ilk sıraları kuka, kehribar, balık dişi ve ağaç kökenliler almaktadır. Özellikle Osmanlı Devletinde tesbihin önemini şu satırlar çok iyiaçıklamaktadır: “Rivayet olunur ki, padişaheline tesbihi aldığında yere düşerkırılır, gönül gözünü okşayan değerli imamesine, el alışkanlığınıyumuşatankedersiztanesine zarar ziyan gelir diye oturduğu tahtın, bulunduğu mekânın altına kuştüyünden bir yastık konulurmuş… Çünkü kalp kırılırsa tamiri vardır. İyi bir tesbih de kalbinnişanesidir ama kalpten naziktir, kalp derecesinde kıymetlidir, zedelenirse tamiri mümkündeğildir.
Yöresel olarak takı yapımında da kullanıldığını görüyoruz.
Gelelim diğer bir rivayete ; “Osmanlı’da bütün hekimlerin bir kuka tesbih bulunurdu” denilir. Antimikrobiyal özelliğinden dolayı bütün hekimlerin kuka tesbihi olması beklenirdi. Günümüz araştırmaları gösteriyor ki ; palmiye yağı antimikrobiyaldir. Kuka cevizi oldukça yağlıdır. Palmiye yağı üretiminde de kullanılabilir.
Kuka renk alan bir malzemedir. Zaman içerisinde çekildikçe renk değiştirir , rengi koyulaşır. Kuka günümüzde de kıymeti eski zamanlardaki kadar olmasada koleksiyonerlerin gözdeleri arasındadır.
